Podobnie jak ciśnienie krwi, cholesterol czy glikemia, również nastrój powinien być rutynowo monitorowany w podstawowej opiece zdrowotnej, ponieważ stanowi czynnik ryzyka dla innych schorzeń oraz bezpośrednio wpływa na samopoczucie. Jeśli lekarz rodzinny chce upewnić się, że pacjent nie pozostanie bez diagnozy i jeśli przychodnia jest w stanie zaspokoić potrzeby pacjentów (patrz Kierowanie na psychoedukację i/lub psychoterapię), lekarz rodzinny powinien rozważyć rutynowe badania przesiewowe na depresję, np. u wszystkich nowych pacjentów.

Istnieje wiele narzędzi do badań przesiewowych na depresję.

WHO-5 może być wykorzystany jako pierwsza linia badań przesiewowych na depresję. Jest to dobrze zwalidowane narzędzie do badań przesiewowych na depresję w podstawowej opiece zdrowotnej. Jest łatwe w użyciu i krótkie, zawiera tylko pięć pytań, wszystkie w ujęciu pozytywnym (bez wyraźnej wzmianki o „depresji”). Jeśli wynik pacjenta jest mniejszy lub równy 13, może to oznaczać epizod depresyjny (czułość 80%). U tych pacjentów diagnoza powinna zostać pogłębiona przez lekarza rodzinnego.

Innym narzędziem przesiewowym do stosowania w podstawowej opiece zdrowotnej jest PHQ-9, który pozwala lekarzowi rodzinnemu określić nasilenie objawów depresji i stopień upośledzenia czynnościowego. To narzędzie jest również zwalidowane i wrażliwe na zmiany w czasie. Wynik w zakresie 5-9 wskazuje na łagodną depresję, 10-14 wskazuje na umiarkowaną depresję, a 15+ wskazuje na ciężką depresję. Szczególną uwagę należy zwrócić na twierdzące odpowiedzi w punkt 9 („miałeś myśli, że lepiej by było umrzeć albo w jakiś sposób się raniłeś”).

Najważniejsze wyzwania w diagnozowaniu depresji są dwupoziomowe:

• Odróżnienie od „uczucia przygnębienia”, to znaczy od normalnych lub przejściowych uczuć depresyjnych;
• Możliwość bagatelizowania wpływu nawet lekkich objawów depresji, które można leczyć;

Istnieje kilka aspektów epizodu depresyjnego, które wskazują na jego nasilenie, w tym apatia, odrętwienie emocjonalne, poczucie winy, poważne poczucie beznadziei, codzienne wahania nastroju, myśli samobójcze, objawy psychotyczne i zmiany osobowości.